Prelekcja w wersji tekstowej

Czym jest przemoc, jak można się przed przemocą obronić i gdzie można szukać pomocy

Prelekcja – „Czym jest przemoc, jak można się przed przemocą obronić i gdzie można szukać pomocy”. - st. aspirant Agata Rybacka–Stiller z Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie, koordynator procedury „Niebieska Karta”, którą realizuje się w związku z podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

Zaczniemy od tego, że opowiem, czym jest przemoc. Przemoc w rodzinie to jest nic innego jak działanie jednego z jej członków bądź zaniechanie działania. Żebyśmy mogli mówić o przemocy w rodzinie musimy zauważyć w zachowaniu sprawcy przemocy intencję. Myślę, że Państwa zadziwię troszeczkę, bo jak się o tym dowiedziałam to też byłam zdziwiona. Otóż bardzo często sprawca te intencje ma dobre. Sprawca chce, żeby w rodzinie było dobrze, żeby dzieci były wykształcone, często mężczyźni dążą do tego, żeby czuli się głową rodziny, tak, więc intencje są dobre. Natomiast sposób, w jaki do tego dochodzi sprawca przemocy jest przez nas nie do zaakceptowania, ponieważ dąży do celu poprzez bicie, poniżanie i inne oznaki przemocy, które sobie zaraz omówimy. Żebyśmy mogli mówić o stosowaniu przemocy muszą być naruszone prawa i dobra osobiste drugiego człowieka. Każdy z nas ma prawo do miłości, do szacunku, do podejmowania pracy do kształcenia się, natomiast według osób, które przemoc stosują ich ofiary takich praw nie mają.

Taka osoba stosująca przemoc powoduje cierpienia psychiczne i fizyczne u osoby, na której tę przemoc stosuje. I tu na pewno jesteśmy w stanie sobie odpowiedzieć na pytanie, czym te cierpienia psychiczne i fizyczne są. Fizyczne cierpienia to różnego rodzaju urazy, rany po kopnięciach, po duszeniu, natomiast psychiczne to jest to, co przeżywamy w sercu, co nam kołacze w głowie. Są to sytuacje, kiedy jesteśmy niedocenieni, poniżani, obrażani i izolowani czasami od społeczeństwa. Kiedy diagnozujemy takie sytuacje, jako policjanci to w tym obszarze przemocy musi wystąpić przewaga jednej ze stron nad drugą. Przewaga może być ze względu na sytuację ekonomiczną sprawcy, ze względu na to, że sprawca jest silniejszy psychicznie, ze względu na wiek, płeć, status społeczny i w tym zagadnieniu o to chodzi.

Czy przemoc to jest to samo, co konflikt?

Oczywiście nie, ale niestety określenie to często traktowane jest zamiennie.

Przemoc to to, o czym przed chwilą mówiłam. Musi być intencja, muszą być naruszone dobra osobiste i prawa drugiego człowieka. Działania naszego sprawcy muszą powodować cierpienia i szkody. Przemoc osadza się na nierównowadze sił i to jest najważniejsze w przemocy. Policjanci, kiedy wchodzą w interwencję domową opierają się na tym opisie zjawiska przemocy, oceniają czy ta przemoc jest czy nie.

Konflikt. Również jest intencja, są naruszone prawa i dobra osobiste, może się to wiązać z cierpieniem zarówno psychicznym jak i fizycznym. Natomiast w konflikcie nie występuje nierównowaga sił. Jeśli my, jako policjanci wchodzimy do jakiegoś domu i stwierdzimy, że są dorosłe osoby o podobnym statusie, o podobnej sile fizycznej, żadna z tych osób nie choruje i te osoby nawzajem się wyzywają, ośmieszają, może dojść do jakiegoś szarpania - to nie jest jeszcze przemoc. Oczywiście takich rodzin nie pozostawiamy samym sobie, reagujemy, pomagamy. Natomiast nie kwalifikujemy tego, jako przemocy w rodzinie.

Przemoc, o której dzisiaj tak dużo mówimy może przybierać różne formy. Jest przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna i jest też zaniedbanie.

Jest to taka forma przemocy, którą najłatwiej nam wszystkim oszacować. Przemoc fizyczną albo zauważymy, że ktoś kogoś bije, szarpie, ciągnie za włosy, dusi – takie rzeczy możemy zauważyć bezpośrednio albo widzimy pozostawione na ciele ślady takich zachowań, tak…

Kolejna forma przemocy to przemoc psychiczna. Nigdy nie zgadzam się z tym, kiedy ktoś mówi, że tylko przemoc psychiczna. To jest aż przemoc psychiczna. Ponieważ siniaki, urazy się zagoją, natomiast to, co jest w głowie, to, że czujemy się tacy bardzo nieszczęśliwi, poniżeni, że jesteśmy izolowani od społeczeństwa od rodziny to, że przez lata słyszymy – „jesteś beznadziejna”, albo „nic nie potrafisz zrobić”; „jaki z ciebie mężczyzna, do niczego się nie nadajesz”. Z latami niestety będzie się to wiązało z występowaniem depresji u tych osób. Na pewno wszyscy sobie zdajemy sprawę, jako osoby dorosłe, jak ciężko wyjść z nerwicy, depresji. Jest to na pewno dłuższy proces niż wychodzenie z przemocy fizycznej.

Przemoc seksualna – o przemocy seksualnej będziemy mogli mówić wtedy, jeśli osoba doznająca przemocy jest zmuszana do współżycia. Nawet, jeśli dochodzi do takiej sytuacji w związku małżeńskim, konkubinacie czy w innym związku to jest to również przemoc seksualna. Jeśli osoba jest zmuszana do oglądania filmów i zdjęć pornograficznych to również jest przejaw przemocy seksualnej.

Przemoc ekonomiczna. Z przemocą ekonomiczną mamy do czynienia wtedy, kiedy sprawca zabrania swojej ofierze pójścia do pracy, najczęściej jest to domena panów, którzy tłumaczą to później tym, że obawiają się, iż żona, partnerka idąc do pracy lub wracając z niej na pewno będzie ich zdradzała. To jest chorobliwa zazdrość o tę osobę przeradzająca się w przemoc domową. Zdarzają się takie sytuacje, że sprawca pozwala pójść do pracy, natomiast przejmuje wszystkie zarobione pieniądze, wydziela je partnerce albo partnerowi - bez względu na płeć, wyznacza ile tych pieniędzy może wydać.

To jest zaniedbanie – tutaj mamy do czynienia z takimi dwoma warstwami. Najpierw mamy do czynienia z zaniedbaniem, kiedy to rodzice zaniedbują dzieci, płyną lata i wszystko się zmienia, ponieważ to dorosłe już dzieci stosują przemoc wobec swoich rodziców.

Jeśli seniorzy doświadczają przemocy, to nie oni mają się wstydzić. Wstydzić się mają sprawcy, zawsze. Mówię o tym, bo jeśli przyjmujemy jakiekolwiek zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa od osób starszych to bardzo duży odsetek osób mówi o tym, że przychodzą tak późno, ponieważ przez lata wstydzili się tego, ze ich syn, córka wobec nich stosują przemoc.

Seniorzy nie powinni się wstydzić, wstydzić się powinni zawsze sprawcy przemocy.

Chciałabym też zwrócić uwagę na to, czym jest zaniedbanie dzieci. O zaniedbaniu dzieci ze strony rodziców będziemy mogli mówić wtedy, jeśli dziecko np. jest ubrane nieodpowiednio do pory roku, nie przychodzi regularnie do szkoły, albo przychodzi do szkoły bardzo chore, z temperaturą, jest ewidentnie przeziębione, natomiast rodzic nie widzi potrzeby bądź nie znajduje czasu żeby pójść ze swoim dzieckiem do lekarza i to często się powtarza. Mamy do czynienia z przemocą wobec tego dziecka w formie zaniedbania.

Nie bądź obojętny wobec przemocy, reaguj na przemoc. O zaobserwowanej przemocy można na wiele sposobów powiedzieć. Policjant, lekarz, pracownik socjalny, te osoby wiedzą jak rozpocząć procedurę, która ma na celu pomoc rodzinie.

Może zdarzyć się tak, że będziecie jedynymi osobami, które mają wiedzę, że gdzieś obok dzieje się coś złego, że ktoś odważył się o tym powiedzieć, nie powie już nikomu innemu i na was spoczywa odpowiedzialność, żeby nadać temu bieg. Może się tak zdarzyć, że ktoś wam o tym mówi licząc na to, że coś z tym zrobicie.

Co zrobić, kiedy Państwo bądź osoby nam bliższe doznają tej przemocy? Już wiecie, jakie są formy przemocy i możemy teraz przejść do tego, żeby ustalić, co z tym dalej zrobić. Należy się zgłosić do jednego z wymienionych podmiotów, czyli albo na policję albo do pracownika socjalnego, do pedagoga szkolnego, jeśli w tej rodzinie jest dziecko uczęszczające do szkoły, bo on też wie, co zrobić. Mamy w Szczecinie i w każdym mieście – siedzibie gminy miejską komisję do spraw rozwiązywania problemów alkoholowych – przedstawiciele tego podmiotu również wiedzą, co zrobić, jak pomóc danej rodzinie. Jest jeszcze jeden podmiot, do którego możesz się zgłosić – to jest placówka ochrony zdrowia: lekarz, pielęgniarka, ratownik medyczny bądź położna, to są też uprawnione osoby do tego, żeby rozpocząć procedurę niebieskiej karty, która ma na celu pomoc rodzinie.

Te osoby, o których była mowa, przypomnijmy policjant, pracownik socjalny, lekarz, ratownik czy też członek miejskiej komisji do spraw rozwiązywania problemów alkoholowych, pedagog szkolny to są te osoby, które rozpoczną procedurę niebieskiej karty. Cóż to jest takiego ta procedura? Dzieje się to tak, że te osoby wypełniają odpowiedni formularz, w którym zawierają bardzo dużo informacji, które zdobyli podczas rozmowy z osobą doświadczającą przemocy albo z własnej obserwacji. Ta procedura, ten formularz trafia do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, który powołuje taką grupę specjalistów, którzy już pracują z tą rodziną. W tej grupie specjalistów, nazywa się tę grupę grupą roboczą znajduje się dzielnicowy z miejsca zamieszkania rodziny, w której występuje przemoc, będzie pracownik socjalny, który też ten terem ma pod swoją opieką, będzie członek komisji do spraw rozwiązywania problemów alkoholowych, będzie pedagog szkolny ze szkoły, do której uczęszczają dzieci, powinien być ktoś z placówki ochrony zdrowia, ale niestety rzadko taka osoba jest. Te osoby pracują nad rodziną, czyli tworzą plan pracy dla tej rodziny, każdy z uczestników grupy roboczej wnosi coś od siebie. Pedagog mówi, co zrobi w szkole dla dzieci, dzielnicowy mówi, co on w ramach obowiązujących go przepisów może zrobić, żeby tej rodzinie pomóc i tak wszystkie pozostałe osoby. Następnie się rozchodzą, realizują swoje zadania. Potem znów się spotykają i rozmawiają z osobą, która tej przemocy doznaje. Dają jej wsparcie, kierują do innych instytucji, do psychologa, do prawnika zdarza się, że takim osobom trzeba też zapewnić schronienie.

Osoby doznające przemocy nie znają swoich praw. Karta pozwala monitorować sytuację w rodzinie, a także organizować dla niej pomoc. Przedstawia miejsca gdzie można szukać pomocy. Jeśli ktoś będzie potrzebował pomocy to otrzyma ją za darmo – pomoc psychologiczną, medyczną, pedagogiczną, socjalną, prawną i policyjną.

W kwietniu 2015 roku weszły w życie nowe przepisy prawa– „Ustawa o ochronie pokrzywdzonego i świadka”.

Ustawa określa zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy kierowanej do pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych w sytuacji toczącego się lub zakończonego postępowania karnego, jeśli istnieje zagrożenie dla ich życia lub zdrowia.

Ustawa wprowadza formy ochrony i pomocy pokrzywdzonemu i świadkowi w związku z postępowaniem karnym. Środki te, podobnie jak w przypadku świadka koronnego, realizowane będą w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka. Są to:

• Ochrona na czas czynności procesowej;
• Ochrona osobista;
• Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu oraz związana z nią pomoc finansowa na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb mieszkaniowych lub na uzyskanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Zastosowanie poszczególnych środków ochrony i pomocy będzie możliwe odpowiednio do stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka, po uzyskaniu jego zgody.

Mamy teraz, jako policja możliwość pomocy osobom pokrzywdzonym bądź świadkom, którzy obawiają się ze strony sprawcy przemocy, popełniającego przestępstwo. Możemy na przykład zapewnić ochronę na czas wykonywania czynności procesowych. Wygląda to tak, że umundurowany funkcjonariusz policji towarzyszy świadkowi albo osobie doznającej przemocy. Towarzyszy w czynnościach procesowych, w drodze na te czynności, czyli np. z domu do komendy, z domu do prokuratury, z prokuratury do zakładu medycyny sądowej na jakieś badania. Jest to oczywiście policjant. Dalej możemy przyznać tym osobom ochronę osobistą, jeśli osoba wnioskuje o to, że jest to potrzebne, że czuje się bardzo zagrożona. Oczywiście każdy taki wniosek jest weryfikowany czy takie zagrożenie faktycznie jest.

Takim środkiem ochrony obejmujemy również na dzień dzisiejszy osoby doświadczające przemocy w rodzinie. Naszym zdaniem taki najbardziej skuteczny środek to jest zmiana miejsca pobytu. Mamy coraz więcej sytuacji, kiedy musimy osoby doznające przemocy, najczęściej są to kobiety wraz z dzieckiem zabrać z ich miejsca zamieszkania i umieścić w miejscu chronionym. Adres zna tylko jeden policjant, który tę czynność dokonuje.

Sprawcy przemocy w rodzinie często czują się bezkarni. Manipulują nie tylko ofiarami i świadkami przemocy, ale także osobami, które interweniują. Ich celem jest zbagatelizowanie przemocy i uniknięcie konsekwencji oraz zwiększenie kontroli nad ofiarami. Próbują, zatem odwracać uwagę od czynów, jakie popełniają, usprawiedliwiać (czasem bardzo racjonalnie) przemoc, przerzucać odpowiedzialność na innych. Chętnie też przedstawiają siebie, jako ofiarę. Zdarza się, że osoby dowiadujące się o przemocy, na skutek manipulacji sprawcy odstępują od interwencji lub ograniczają się jedynie do wymuszenia obietnicy o poprawie zachowania i zaprzestaniu przemocy. W interwencji i działaniach wobec sprawców przemocy ważna jest stanowczość i konsekwencja. Zastosowanie procedury i wypełnianie dokumentacji pozwala trzymać się odpowiedniego trybu postępowania i zmniejsza ryzyko ulegania manipulacji. Poza tym sprawca otrzymuje informację, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem i nie pozostanie bezkarny. Dokumentacja „Niebieskie Karty" służy, więc nie tylko rozpoznaniu przemocy, rejestracji przebiegu zdarzenia i jego skutków oraz zaplanowaniu pomocy, ale jest także wykorzystywana w postępowaniu przygotowawczym wszczynanym wobec sprawcy.

Większość spraw z art. 207 (znęcanie się nad rodziną) nie trafia do wymiaru sprawiedliwości lub jest umarzana z powodu braku dowodów. Każde udokumentowane zdarzenie, nawet, jeśli nie pociąga za sobą drastycznych skutków, jest dowodem na ciągłość i powtarzalność przemocy. Wypełnienie przez interweniujących policjantów „Niebieskiej Karty" nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem doniesienia o popełnieniu przestępstwa (w tej sprawie obowiązują inne regulacje prawne). Dokumentacja „Niebieskie Karty", zarówno dla policji, jak i dla pomocy społecznej czy gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, jest zapisem informacji uzyskanych przez przedstawicieli tych służb podczas wykonywania swoich obowiązków. Nie może być, zatem anulowana, wycofywana czy zmieniana na prośbę ofiary lub sprawcy przemocy.